Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί το σχεδίασμα μιας έρευνας για την εκπόνηση διπλωματικής εργασίας στο ΠΜΣ Ιστορία, Ανθρωπολογία, Πολιτισμός στην Α. και ΝΑ Ευρώπη. Κατατέθηκε από την πρόωρα εκλιπούσα Ειρήνη Τσιολάκη τον Ιούνιο του 2020, με επιβλέπουσα την Καθηγήτρια Φ. Τσιμπιρίδου. Το κείμενο αποτελεί τον τελευταίο λόγο της Ειρήνης, πάνω σε ζητήματα φύλου και φεμινιστικής κριτικής. Η επιβλέπουσα μας παραχώρησε το σχεδίασμα θεωρώντας σημαντική και συμβολική τη συμβολή της στο εγχείρημα του νέου περιοδικού μας. Με τον τρόπο αυτό η Ειρήνη θα είναι διαρκώς παρούσα για να εμπνέει με την επιμονή και τον ερευνητικό της ενθουσιασμό το έργο των νέων ερευνητριών και ερευνητών για τη μελέτη των φύλων και της ισότητας.
| Αλληλεγγύη και φεμινιστική κριτική: Παρατηρώντας τους λόγους και τις δράσεις της Πρωτοβουλίας Γυναικών ενάντια στο χρέος και τα μέτρα λιτότητας |
| Προσχέδιο εκπόνησης έρευνας για διπλωματική εργασία. Ερευνήτρια: Ειρήνη Τσιολάκη |
ΠΜΣ: Ιστορία, Ανθρωπολογία και Πολιτισμός στην Ανατολική και ΝΑ. Ευρώπη
Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών
Σχολή Οικονομικών και Περιφερειακών Σπουδών
Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
Αλληλεγγύη και φεμινιστική κριτική: Παρατηρώντας τους λόγους και τις δράσεις της Πρωτοβουλίας Γυναικών ενάντια στο χρέος και τα μέτρα λιτότητας
Ειρήνη Τσιολάκη (ΑΜ: 19007)
Επιβλέπουσα: Φωτεινή Τσιμπιρίδου
Πίκανας περιεχομένων
Κεφάλαιο πρώτο: Θεωρητικές Προσεγγίσεις. 4
Έμφυλες αναγνώσεις της κρίσης. 4
Το φεμινιστικό κίνημα στο ελληνικό συγκείμενο. 4
Κεφάλαιο τρίτο: Η επιτόπια έρευνα. 9
Ο διαδικτυακός τόπος της ομάδας. 11
Λόγοι, δράσεις και αλληλεγγύη. 13
Εισαγωγή
Η έννοια της κοινωνικής αλληλεγγύης συναντάται σε διάφορες μορφές κοινωνικότητας. Αποτελεί κύριο συστατικό για τις συλλογικότητες που βασίζονται σε μια άτυπη οργανωτική δομή και έρχονται να αντιπαρατεθούν με τις θεσμικές αρχές εξουσίας και τις κοινωνικές ανισότητες, λαμβάνοντας συχνά πολιτικό περιεχόμενο. Οι φεμινιστικές συλλογικότητες, υιοθετούν πρακτικές γενικευμένης αμοιβαιότητας, θέτοντας στο επίκεντρο άτομα ή/και ομάδες που έχουν πληγεί, χωρίς να επιδιώκουν ανταπόδοση. «Οι πρακτικές τους συνιστούν υπέρβαση του κώδικα της ανταλλαγής και δεν κινητοποιούνται από το συμφέρον» (Ροζάκου, 2008).
Εύλογα παρατηρείται μεγάλη άνθιση των φεμινιστικών συλλογικοτήτων σε καιρούς κρίσης. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο η φεμινιστική δράση και ο φεμινιστικός λόγος εγγράφονται στον δημόσιο χώρο διαφοροποιείται κάθε φορά ανάλογα με το κοινωνικοπολιτικό συμφραζόμενο και το ιδεολογικό διακύβευμα, με αποτέλεσμα ο φεμινισμός να παρουσιάζει μια συνεχώς δυναμική και μεταβαλλόμενη εικόνα. (Καναβέλη, 2016).
Πριν από μία δεκαετία, το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα έφερε στο προσκήνιο μία σειρά από νέες προκλήσεις για το φεμινιστικό κίνημα. Σε εκείνη την ιστορική συγκυρία συστάθηκε η φεμινιστική ομάδα Πρωτοβουλία Γυναικών ενάντια στο χρέος και τα μέτρα λιτότητας.Έκτοτε, υλοποιεί μια σειρά από δραστηριότητες, όπως είναι οι πορείες διαμαρτυρίας, οι παρεμβάσεις στο δημόσιο χώρο, ενημερωτικές εκδηλώσεις, προβολή ταινιών, διοργάνωση bazaar κτλ. Η συγκεκριμένη ομάδα έχει τον δικό της χώρο στη Θεσσαλονίκη, τον Χώρο Αλληλεγγύης, ο οποίος θα αποτελέσει το πεδίο έρευνάς μου.
Η παρούσα ερευνητική εργασία διερευνά τις έννοιες της ‘αλληλεγγύης’ και της ‘φεμινιστικής κριτικής’ μέσα από τους λόγους και τις δράσεις της Πρωτοβουλίας Γυναικών ενάντια στο χρέος και τα μέτρα λιτότητας. Ιδιαίτερα, θα αναζητήσει τους τρόπους με τους οποίους τα μέλη της συγκεκριμένης φεμινιστικής ομάδας αντιλαμβάνονται και εννοιολογούν τα προαναφερόμενα μέσα από τους λόγους αλλά και τις πράξεις τους.
Κεφάλαιο πρώτο: Θεωρητικές Προσεγγίσεις
Έμφυλες αναγνώσεις της κρίσης
Αδιαμφισβήτητα, οι συνέπειες μιας οικονομικής – και όχι μόνο – κρίσης, έχουν έμφυλο πρόσημο. «Η κρίση θέτει το ερώτημα κατά πόσο η οπτική του φύλου μπορεί να συμβάλει στην κατανόησή της, να αναδείξει εκείνα τα διακυβεύματα της που μένουν συνήθως αφανή» (Αβδελά, 2011). Η προσέγγιση μιας κρίσης με γνώμονα το φύλο μας δίνει ένα διπλό ερέθισμα καθώς μας επιτρέπει να προβληματοποιήσουμε τις κυρίαρχες αφηγήσεις γι’ αυτήν, ενώ συγχρόνως να ελέγξουμε την αναλυτική ισχύ της ίδιας κατηγορίας του φύλου (Αβδελά, 2011).
Σύμφωνα με την Αβδελά «το αν το φύλο είναι ορατό ή αόρατο σε περιόδους κρίσης, εξαρτάται από τη δυνατότητα πολιτικοποίησης της έμφυλης διαφοράς και επομένως από την ύπαρξη στο δημόσιο πεδίο, στη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία» (Αβδελά, 2011). Δεδομένων των περιστάσεων, όπου επικρατεί το αίσθημα της ανασφάλειας, της ανησυχίας, της αδυναμίας και της πολιτικής απόγνωσης, προκύπτει η ανάγκη για συσπείρωση των θηλυκών υποποκειμένων που πλήττονται περισσότερο, προκειμένου οι γυναικείες φωνές να ακούγονται και η γυναικεία δυναμική να δίνει το παρόν. Έτσι, τα θηλυκά υποκείμενα τείνουν να δημιουργούν συνάφειες οι οποίες είναι γεμάτες από νοήματα, καθώς επενδύουν τις κοινωνικές σχέσεις με πολιτικό περιεχόμενο, συγκροτώντας συμβολικά το πολιτικό πεδίο μέσα από τις καθημερινές πρακτικές τους (Ροζάκου, 2008). Κατά αυτόν τρόπο «κατασκευάζουν οράματα για την κοινωνία και τοποθετούνται σε σχέση με το κράτος» (Ροζάκου, 2008).
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο ανιδιοτελούς κοινωνικότητας, κάνει την εμφάνισή της η έννοια της αλληλεγγύσης.
Τα φεμινιστικά κινήματα στο ελληνικό συγκείμενο
Το 2010 αρχίζει να ξεσπά η λεγόμενη οικονομική κρίση στην Ελλάδα. Εκκατομμύρια άνθρωποι επηρεάστηκαν, αφού τα εισοδήματα τους μειώθηκαν, τα έξοδα αυξήθηκαν και επικράτησαν εργασιακές συνθήκες επισφάλειας. Σύμφωνα με διαπίστωση της Επιτροπής για τη Θέση των Γυναικών του ΟΗΕ, «οι χρηματηστηριακές και οικονομικές κρίσεις έχουν ειδικές έμφυλες συνέπειες και επιβαρύνουν δυσανάλογα τις γυναίκες, ιδίως όσες είναι φτωχές, μετανάστριες, και μέλη μειονοτήτων» (Αβδελά, 2011). Κάτω από αυτές τις συνθήκες σημειώνεται μία άνοδος των φεμινιστικών συλλογικοτήτων, αφού προκύπττει η ανάγκη για δράσεις και αποφάσεις που θα αντικρούσουν τη σύγχιση και την αίσθηση κινδύνου (Αβδελά, 2011). Τότε συγκροτείται και η υπό μελέτη φεμινιστική ομάδα Πρωτοβουλίας Γυναικών ενάντια στο χρέος και τα μέτρα λιτότητας.
Κρίνεται σκόπιμο να τονιστεί, ότι τις προηγούμενες δεκαετίες (κυρίως από τη δεκαετία του ’90) παρατηρείται μείωση της φεμινιστικής δραστηριότητας στο ελληνικό συγκείμενο. Στον αντίποδα, υπογραμμίζεται μία άνθιση της κουλτούρας του καταναλωτισμού (Καναβέλη, 2016). Μπορεί να θεωρήσει κανείς ότι ο συγκεκριμένος τρόπος ζωής και αισθητικής που προτασσόταν (αντικειμενοποιήση του γυναικείου σώματος, προώθηση προτύπου ευάλωτης, εξαρτημένης καταναλώτριας κτλ) όχι μόνο απομάκρυνε τα θηλυκά υποκείμενα από τις ομαδικές κινητοποιήσεις, αλλά επέφερε και μια γενικότερη απαξίωση της φεμινιστικής δυναμικής (Καναβέλη, 2016).
Υπευνθυμίζω πως ως αφετηρία για την εμφάνιση του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα, στέκεται η πολιτική-κοινωνική συγκυρία της δεκαετίας του ’80. Οι φεμινίστριες της εποχής καταφέρνουν την εισαγωγή των γυναικείων σπουδών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, για να διδάσκεται σήμερα το αντικείμενο στο ευρύτερο ακαδημαϊκό σύστημα της χώρας. Ακόμη, παλεύουν και για την βελτίωση της νομοθεσίας. Το σπουδαιότερο, όμως, επίτευγμα είναι η αλλαγή που επιφέρουν στη γυναικεία συνείδηση (Μπομπόλου, 2008).
Κεφάλαιο δεύτερο: Η φεμινιστική ομάδα Πρωτοβουλία Γυναικών ενάντια στο χρέος και τα μέτρα λιτότητας – Χώρος Αλληλεγγύης
Συστάθηκε στα τέλη του 2010.
Κεντρικός πυρήνας γυναικών που παραμένει σταθερός. Με το πέρασμα του χρόνου ο κύκλος ανοίγει και κλείνει. Ο αριθμός των γυναικών που συμμετέχουν μεταβάλλεται.
Πρόκειται για έναν ανοιχτό χώρο που στηρίζεται στην αυτοοργάνωση. Στο καταστατικό του περιλαμβάνονται αρχές και σκοποί σύμφωνα με τα παρακάτω άρθρα.
Άρθρο 3
Βασικές αρχές υλοποίησης του σκοπού
- Σκοπός του Συλλόγου δεν είναι η υποκατάσταση των λειτουργιών και των παροχών του κοινωνικού κράτους, αλλά η ενεργοποίηση και η συμμετοχική δράση των γυναικών για τη διεκδίκηση ύπαρξης, δημιουργίας και αναβάθμισης κρατικών, δημόσιων και δημοτικών κοινωνικών υπηρεσιών και παροχής υλικής και ηθικής βοήθειας και στήριξης για την κάλυψη των στοιχειωδών αναγκών επιβίωσης τουλάχιστον για τις ευπαθείς ομάδες και τα πιο ασθενή μέλη της κοινωνίας.
- Στόχος δεν είναι «η ελεημοσύνη» και η δημιουργία «παθητικών χρηστών αλληλεγγύης», αλλά η συμμετοχή (εμπλοκή) των ίδιων των ανθρώπων, που έχουν άμεση ανάγκη, με ό,τι και οι ίδιοι μπορούν να προσφέρουν σε ένα δίκτυο αλληλεγγύης βασιζόμενο στις αρχές της αυτοοργάνωσης, της αυτενέργειας, της συμμετοχής και της αξιοπρέπειας. Προς αυτή την κατεύθυνση ο Σύλλογος θα θεσπίσει αρχές και κανόνες αλληλεγγύης με στόχο την απόρριψη του στίγματος της φτώχειας και της αποτυχίας, την αποενοχοποίηση και τη συνειδητοποίηση ότι οι περισσότεροι μπορεί ανά πάσα στιγμή να βρεθούμε στη θέση αυτού που χρειάζεται στήριξη.
- Ο Σύλλογος συνεργάζεται με άλλους συλλόγους, κινήσεις πολιτών και πρωτοβουλίες που δραστηριοποιούνται στην ίδια περιοχή και στη Χώρα, σε τομείς που περιλαμβάνονται στους σκοπούς του και, όπου απαιτείται, δρα συμπληρωματικά.
- Η παρέμβαση σε θέματα ποιότητας ζωής και περιβάλλοντος (καθαριότητα, πεζοδρομήσεις, χρήσεις δημόσιων χώρων, στάθμευση κλπ) δεν υποκαθιστά την παρέμβαση των κατοίκων μέσα από Συνελεύσεις, Επιτροπές, Πρωτοβουλίες ανά γειτονιά, που σαν ευρύτερα σχήματα έχουν το πρώτο λόγο δημοκρατικά να παρεμβαίνουν για την επίλυση προβλημάτων σε αυτούς τους τομείς. Ο Σύλλογος στηρίζει τέτοιου είδους παρεμβάσεις και δρα επικουρικά.
Βασικές αρχές λειτουργίας του Συλλόγου που δεσμεύουν τόσο τα μέλη του όσο και τα όργανά του είναι:
- Συλλογικότητα στη λήψη αποφάσεων
- Δημοκρατική αρχή της συναίνεσης στη διαδικασία λήψης αποφάσεων
- Ανοικτή ενημέρωση και ελεύθερη διαβούλευση
- Διαφάνεια σε κάθε πράξη και ενέργεια
- Ισότητα τόσο μεταξύ των μελών όσο και των χρηστών των δραστηριοτήτων
- Πλουραλιστική χρήση του χώρου του «πολιτιστικού στεκιού» χωρίς αποκλεισμούς
- Αποκλεισμός οποιασδήποτε χειραγώγησης από κομματικά συμφέροντα.
- Η εθελοντική προσφορά μελών και μη μελών για την εκπλήρωση των σκοπών.
Άρθρο 4
Μέσα και δράσεις
- Προώθηση, οργάνωση και συμμετοχή σε δραστηριότητες υλοποίησης των σκοπών με :
α) συγκεντρώσεις, διαβήματα, παραστάσεις σε κρατικές και δημοτικές αρχές και φορείς παροχής κοινωνικών και πολιτιστικών υπηρεσιών
β) συζητήσεις, διαλέξεις, συνέδρια, εκδηλώσεις
γ) μελέτες, ομάδες εργασίες
δ) σεμινάρια και μαθήματα αποκλείοντας οποιαδήποτε οικονομική συνδιαλλαγή
ε) δημοσιοποίηση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, έντυπες εκδόσεις, χρήση ηλεκτρονικών μορφών επικοινωνίας συμπεριλαμβανομένου του διαδικτύου.
2. Ανάπτυξη πάσης φύσεως πολιτιστικών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων που συμβάλουν στην επικοινωνία και τη ψυχαγωγία τόσο εντός του «πολιτιστικού στεκιού» όσο και εκτός σε άλλους κλειστούς ή υπαίθριους χώρους (λειτουργία ομάδων έκφρασης, εκδηλώσεις, μουσικές και καλλιτεχνικές παραστάσεις, προβολή ταινιών, χοροί, συναυλίες, φεστιβάλ, εκδρομές, δανειστική βιβλιοθήκη, κλπ).
3. Ειδικότερα η δημιουργία ενός δικτύου κοινωνικής αλληλεγγύης υλοποιείται μέσα από:
α) καταγραφή των κοινωνικών προβλημάτων των γυναικών με πιεστικές ανάγκες
β) καταγραφή των γυναικών που χρήζουν υποστήριξης και βοήθειας
γ) καταγραφή των κρατικών και δημοτικών φορέων και άλλων δομών που παρέχουν κοινωφελείς υπηρεσίες και της επάρκειας των υπηρεσιών
δ) εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης με σκοπό τη συμμετοχή και προσφορά (εθελοντική εργασία, παροχή προϊόντων και υπηρεσιών, οικονομική ενίσχυση κλπ)
ε) παροχή νομικών και άλλων συμβουλών σε όσους αδυνατούν να πληρώσουν δάνεια ή άλλες υποχρεώσεις προς το κράτος και οργανισμούς κοινωνικής ωφέλειας, μέσω συνεργασιών με αρμόδιους φορείς, επιστημονικούς συλλόγους, επιστήμονες αντίστοιχων ειδικοτήτων και πιστωτικά ιδρύματα κ.λ.π. .
στ) πληροφόρηση και παροχή συμβουλών στις γυναίκες που έχουν υποστεί οποιαδήποτε μορφή βίας από τις υπάρχουσες υπηρεσίες και δομές της πόλης, σε συνεργασία με αρμόδιους φορείς, επιστημονικούς συλλόγους, επιστήμονες αντίστοιχων ειδικοτήτων κ.λ.π.
ζ) συνεργασία με συλλόγους διδασκόντων, ενώσεις γονέων και μαθητικά συμβούλια για δωρεάν ενισχυτική διδασκαλία σε μαθητές, σεμινάρια και κάθε είδους μαθήματα παροχής γνώσης
η) πληροφόρηση και παροχή συμβουλών (κύρια σε ανασφάλιστες) για την κάλυψη αναγκών ιατροφαρμακευτικής φροντίδας και περίθαλψης από τα υπάρχοντα Δημοτικά Ιατρεία, Νοσοκομεία, μη κυβερνητικές οργανώσεις, κοινωνικά ιατρεία, κοινωνικά φαρμακεία, νόμιμα ιδιωτικά ιατρεία και φαρμακεία εθελοντικής προσφοράς κλπ.
θ) δωρεάν προσφορά από το σύλλογο και προώθηση της μεταξύ των συμπολιτών μας ανταλλαγής υπηρεσιών και προϊόντων για την κάλυψη βασικών αναγκών (οργανωμένη καθημερινή προώθηση στο χώρο του συλλόγου, ανταλλακτικά και χαριστικά «παζάρια» κ.λ.π.)
ι) κάλυψη διατροφικών αναγκών, όσων έχουν ανάγκη, με κοινωνικά παντοπωλεία, με την προώθηση της, μεταξύ των συμπολιτών μας, προσφοράς και ανταλλαγής υπηρεσιών με προϊόντα άμεσης ανάγκης, Οργάνωση «συλλογικής κουζίνας», δωρεάν διανομή προϊόντων και οποιονδήποτε άλλο τρόπο κρίνεται πρόσφορος για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών.
ια) έρευνα αγοράς για τον εντοπισμό και την εξασφάλιση χαμηλών τιμών και προσφορών σε υπηρεσίες και προϊόντα για όλους τους χρήστες των δραστηριοτήτων του συλλόγου.
ιβ) πληροφόρηση και συμβουλευτική υποστήριξη ανέργων για δικαιώματα και παροχές από κρατικούς φορείς, εύρεση εργασίας, χρηματοδοτικές πηγές για δημιουργία επιχειρήσεων κλπ. Σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς
- Ενθάρρυνση, μελέτες, πληροφόρηση και συμβουλευτική υποστήριξη για την προώθηση της συνεταιριστικής ιδέας σε μικρομεσαίους που οι επιχειρήσεις τους πλήττονται από την κρίση και σε ανέργους για την δημιουργία συνεταιριστικών επιχειρήσεων.
Ανάπτυξη πάσης φύσεως δραστηριοτήτων που προωθούν την αλληλέγγυα οικονομία και τις σχέσεις, όπου είναι δυνατόν, μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών χωρίς μεσάζοντες.
- Προώθηση των σκοπών του συλλόγου με οποιαδήποτε άλλα μέσα κρίνονται πρόσφορα για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης.
Τον πρώτο καιρό συγκεντρώνονταν σε διάφορούς χώρους, όπως για παράδειγμα το εργατικό κέντρο. Ήταν τέτοιες οι πολιτικο-οικονομικές εξελίξεις της εποχής που κατέστησαν επιτακτική την ανάγκη για έρευση ενός σταθερού χώρου για τις συναντήσεις, που θα λειτουργούσε ως σημείο αναφοράς. Εκεί οι γυναίκες θα είχαν τη δική τους φωνή.
Πληροφορήθηκαν ότι ο χώρος δόθηκε στον δήμο, αλλά δεν αξιοποιήθηκε.Η κα Εριφύλη παραχώρησε το χώρο από το 2012. Ωστόσο, έπρεπε να γίνουν εργασίες, καθαριότητα και βάψιμο. Η πρώτη συνέλευση έγινε τον Ιανουάριο του 2013.
Πρόσφατα ήρθαν στο χώρο και γυναίκες από την Αλβανία. Συνεργάζονται και συνεισφέρουν στο χώρο.
Υπάρχουν φίλοι αλληλεγγύης από το εξωτερικό. Ανά διαστήματα γίνονται παρουσιάσεις του χώρου σε ξένες αποστολές (βλ. Αυστρία) ενώ ποσά όπως 300 ή 500 ευρώ, συγκεντρώνονται και από τα πάρτι ή τα μπαζάρ.
Πρακτικές γενικευμένης αμοιβαιότητας αφορούν σε μονογονεϊκές ή άλλες οικογένειες που βρίσκονται σε ανάγκη «Οι πρακτικές τους συνιστούν υπέρβαση του κώδικα της ανταλλαγής και δεν κινητοποιούνται από το συμφέρον»(Ροζάκου, 2008).
+++
(πληροφορίες για τα μέλη όπως ηλιακές ομάδες, επάγγελμα, ιδιότητα κτλ)
Κεφάλαιο τρίτο: Η επιτόπια έρευνα
Για την εκπόνηση της εργασίας γίνεται χρήση συγκεκριμένων μεθοδολογικών εργαλείων. Κεντρικό άξονα αποτελεί η επιτόπια έρευνα. Η συμμετοχική παρατήρηση, δηλαδή η ανάμειξή μου στις συζητήσεις και τις δράσεις που γίνονται από τα υπο έρευνα υποκείμενα (τόσο εντός του χώρου που στεγάζονται όσο και εκτός), θα μου προσφέρει πλούσιο εθνογραφικό υλικό. Υποστηρικτικά κρατώ εθνογραφικό ημερολόγιο και συλλέγω έντυπο, φωτογραφικό υλικό και βίντεο. Παράλληλα, διεξάγω διαδικτυακή έρευνα, αντλώντας δεδομένα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τέλος, ανατρέχω σε άλλες μελέτες της σχετικής βιβλιογραφίας.
Πριν προχωρήσω παρακάτω, κρίνω σκόπιμο να κάνω μια μικρή αναφορά στις δυσκολίες που έχουν προκύψει ήδη από την αρχή του εγχειρήματός μου. Η επιτόπια έρευνα θα ξεκινούσε από τον Μάρτιο, όπως είχε προγραμματιστεί με βάση τα ακαδημαϊκά περιθώρια. Τέθηκε σε παύση πριν ακόμη προλάβει να ξεκινήσει λόγω ανωτέρας βίας. Ο Covid-19, ο οποίος άρχισε να εξαπλώνεται από την Κίνα τέλη Δεκεμβρίου, έφτασε στη χώρα μας αρχές Μαρτίου. Είχε ήδη σημάνει παγκόσμιος συναγερμός, καθώς πολύ γρήγορα ο ιός είχε εξελιχθεί σε πανδημία οικουμενικής κλίμακας.
Το κυβερνόν κόμμα έλαβε μέτρα για να περιορίσει την μετάδοση του ιού στον πληθυσμό της χώρας. Αποφασίστηκε το κλείσιμο όλων των εκπαιδευτικών δομών, αθλητικών εγκαταστάσεων, εμπορικών καταστημάτων και καταστημάτων εστίασης. Ακόμη, τέθηκε καθολική αναστολή των λειτουργιών κάθε δόγματος και θρησκείας. Παρέμειναν ανοιχτά μόνο τα σούπερ μάρκετ, οι φούρνοι, τα φαρμακεία και ορισμένες ακόμη επιχειρήσεις. Μέχρι το τέλος Μαρτίου τέθηκε σε ισχύ η απαγόρευση κυκλοφορίας. Ουσιαστικά, απαγορεύτηκαν οι άσκοπες μετακινησεις. Ο κάθε πολίτης επιτρεπόταν να μετακινηθεί μόνο για την εξυπηρέτηση αναγκών που δεν μπορούσαν να ικανοποιηθούν με άλλον τρόπο. Ενδεικτικά αναφέρω τη μετάβαση σε φαρμακείο ή επίσκεψη στον γιατρό, τη μετάβαση σε εν λειτουργία κατάστημα προμηθειών αγαθών πρώτης ανάγκης, την μετακίνηση για παροχή βοήθειας σε ανθρώπους που την έχουν ανάγκη και την σωματική άσκηση σε εξωτερικό χώρο. Για να μπορέσει να μετακινηθεί κάποιος έπρεπε να στείλει ένα μήνυμα με το οποίο δήλωνε τα στοιχεία του και τον λόγο της μετακίνησης ή να συμπληρώσει την αντίστοιχη έντυπη φόρμα.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, έκλεισαν οι πόρτες και για τον Χώρο Αλληλεγγύης. +++
Εφόσον στην παρούσα ιστορική συγκυρία η έρευνα πεδίου περιορίστηκε, έδωσα έμφαση στην διαδικτυακή έρευνα. Την περίοδο που επιβλήθηκε το lockdown παρουσιάστηκε εντονότερη δραστηριότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οργανώνονταν on-line συγκεντρώσεις, διαδικτυακές καμπάνιες και ανταλλάσσονταν σχόλια και απόψεις για την επικαιρότητα μέσω των διάφορων διαδικυακών αναρτήσεων.
Η λήξη της καραντίνας κηρύχθηκε στις 4 Μαΐου. Ο Χώρος Αλληλεγγύης άνοιξε την ίδια ημέρα, οπότε μπορούσα πλέον να συνέχισω την έρευνα από το πεδίο.
Ο χώρος βρίσκεται επί της οδού Βύρωνος υπ’ αριθμόν 5. Η κάθετος αυτή ενώνει την πλατεία Ναυαρίνου με την οδό Τσιμισκή. Η πράσινη γεμάτη γκράφιτι πόρτα τραβάει το βλέμμα του περαστικού στο πεζοδρόμιο. Τις ώρες κατά τις οποίες λειτουργεί ο χώρος, παραμένει ανοιχτή. Ακριβώς απέναντι από την πράσινη πόρτα εισόδου είναι τοποθετημένο ένα γραφείο, στο οποίο συνήθως κάθεται κάποια από τις γυναίκες της ομάδας. Λειτουργεί σαν πόστο. Δηλώνει το σημείο υποδοχής όσων εισέρχονται. Δεξιά του δωματίου, υπάρχουν καθίσματα, τα οποία σχηματίζουν ημικύκλιο γύρω από ένα τραπέζι. Τα έπιπλα είναι ντυμένα με υφάσματα σε γήινες αποχρώσεις. Μάλιστα, στο τραπέζι έχει στρωθεί ένα λευκό, κεντητό εργόχειρο. Θα μπορούσε να θυμίζει σαλόνι σπιτιού. Ωστόσο, αφίσες από παλιότερες εκδηλώσεις και πορείες διαμαρτυρίας, οι οποίες προτάσουν ότι καμία γυναίκα δεν θα είναι μόνη στην κρίση, κοσμούν τον τοίχο και μαρτυρούν τη ιδιότητα του χώρου. Επίσης, στον τοίχο είναι κρεμασμένοι δυο – τρεις μικροί μαυροπίνακες για τα μαθήματα ελληνικών σε μετανάστριες και ένας προτζέκτορας για προβολή ταινιών.
Στο βάθος υπάρχει ένας αρκετά φαρδύς διάδρομος. Τόσο στην αριστερή όσο και στην δεξιά πλευρά του στήνονται αντικείμενα, όπως πίνακες ζωγραφικής, χειροποίητα κοσμήματα και ρούχα προς πώληση ή προς ανταλλαγή με τρόφιμα μακράς διάρκειας. Εδώ διεξάγονται τα bazaar, που οργανώνουν τα μέλη της ομάδας.
Ακολουθεί ένα πέτρινο μπαρ, πίσω από το οποίο είναι εγκατεστημένη μια μικρή κουζίνα με τα βασικά. Στο σημείο αυτό στοιβάζονται τα τρόφιμα που συγκεντρώνονται και εκεί γίνται η διαλογή τους για το μοίρασμα σε οικογένειες που έχουν ανάγκη.
Στο τέλος, υπάρχουν δύο ακόμη δωμάτια. Το ένα δωμάτιο έχει τρεις μεγάλες ξύλινες βιβλιοθήκες. Αυτές είναι γεμάτες με λογοτεχνικά βιβλία, βοηθητικά εγχειρίδια για μαθητές εγκυκλοπαίδιες και διάφορα επιστημονικά βιβλία. Υπάρχουν ακόμη και επιτραπέζια παιχνίδια. Το άλλο δωμάτιο είναι αρκετά πιο μικρό. Κατά κάποιο τρόπο αποτελεί «βεστιάριο». Εκεί συλλέγονται, ταξινομούνται και αποθηκεύνοται ρούχα για γυναίκες, άνδρες και παιδιά όλων των ηλικιών. Το καλοκαίρι βρίσκει κανείς στα ράφια και τις κρεμάστρες τα καλοκαιρινά ενδύματα, καθώς τα χειμερινά είναι πακεταρισμένα μέσα σε χάρτινα κουτιά και μεγάλες σακούλες. Το χειμώνα γίνεται η αντίστοιχη εναλλαγή.
Ο διαδικτυακός τόπος της ομάδας
Η διαδικτυακή κοινότητα της Πρωτοβουλίας Γυναικών ενάντια στο χρέος και τα μέτρα λιτότητας δημιουργήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου του 2011. Σήμερα μετράει 2.765 μέλη στο μέσο κοινωνικής δικτύωσης του Facebook. Είναι δημόσια ομάδα. Αυτό σημαίνει πως είναι ανοιχτή για το ευρύ κοινό του Facebook. Οποιoσδήποτε χρήστης του Facebook μπορεί να βρει την ομάδα, να βλέπει τα άτομα που συμμετέχουν σε αυτή την ομάδα και τις αναρτήσεις που αυτά κάνουν. Εκτός από τους τρεις χρήστες – διαχειριστές, αναρτήσεις μπορούν να κάνουν και όλα τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας.
Περιγραφή. Αυτοπαρουσίαση.
(Είμαστε εδώ)
Για να διαμαρτυρηθούμε:
Επειδή: Είμαστε δυο φορές περισσότερες στην ανεργία
Επειδή: Δουλεύουμε κυρίως με καθεστώς ελαστικών σχέσεων εργασίας εδώ και δεκαετίες.
Επειδή: είμαστε οι πρώτες που απολύονται και οι τελευταίες που προσλαμβάνονται.
Επειδή: Περικόπτουν τον ήδη χαμηλό μισθό μας
Επειδή: οι περισσότερες από μας δουλεύουμε χωρίς ασφάλιση με αποτέλεσμα να μην έχουμε μια αξιοπρεπή σύνταξη.
Επειδή: Δεν προστατεύουν πια τη μητρότητα (απολύσεις εγκύων).
Επειδή: με την αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης προς τα πάνω ουσιαστικά δεν αναγνωρίζουν πια τη δουλειά μας στο σπίτι.
Επειδή: Σε λίγο δεν θα έχουμε πού να αφήσουμε τα παιδιά μας, θα πρέπει εμείς να φροντίζουμε αποκλειστικά τους ηλικιωμένους γονείς και τα άτομα με αναπηρία γιατί συρρικνώνουν, ιδιωτικοποιούν και διαλύουν το κράτος πρόνοιας (παιδικούς σταθμούς, σχολεία, βοήθεια στο σπίτι για ηλικιωμένους).
Επειδή: σήμερα με την όλο και αυξανόμενη βία στην κοινωνία είμαστε τα πρώτα θύματα επιθέσεων στο σπίτι, στην εργασία, στο δρόμο (σεξουαλική παρενόχληση, ξύλο, δολοφονίες, επιθέσεις σε συνδικαλίστριες).
Επειδή: όσες είμαστε μόνες – μητέρες, μετανάστριες και άνεργες οδηγούμαστε στη φτώχεια και στο περιθώριο.
Για να τιμήσουμε:
Τις ραπτεργάτριες του Σικάγο που το 1857 με το αίμα τους κατάφεραν ανθρώπινες συνθήκες εργασίας
Την Κωνσταντίνα Κούνεβα και όλες τις μάχιμες γυναίκες που διώκονται για τη δράση τους
Τις γυναίκες στις αραβικές χώρες που εξεγείρονται για μια καλύτερη ζωή.
Για να διεκδικήσουμε:
35 ώρες δουλειάς – πλήρη ασφαλιστικά δικαιώματα – απαγόρευση των απολύσεων
Συνταξιοδότηση μετά 30 χρόνια εργασίας για όλους/ες ανεξαρτήτως ορίου ηλικίας.
Ειδική μέριμνα για μόνες – μητέρες και γυναίκες που δεν θεμελιώνουν συνταξιοδοτικό δικαίωμα.
Ενίσχυση των δημόσιων κοινωνικών δομών (παιδεία – υγεία – πρόνοια)
Ίσα δικαιώματα στις μετανάστριες
Μέτρα ενάντια στη βία κατά των γυναικών
Προβάλλεται μια ιδεολογία ανιδιοτέλειας. Ο πολιτικός χαρακτήρας της συλλογικότητας δίνει το στίγμα για ένα εναλλακτικό, ουτοπικό όραμα για μία κοινωνία αλληλεγγύης(Ροζάκου, 2008).
Προσδοκίες αντίστασης στο κατεστημένο.
Δημόσια καταγγελία όσων λαμβάνουν χώρα στη σύγχρονη ελληνική κοινωνική, οικονομική, πολιτική συνθήκη.
Υπεράσπιση της καθημερινότητας.
Λόγοι, δράσεις και αλληλεγγύη
Αλληλεπίδραση με άλλες ομάδες:
Μάριος Λώλος φωτορεπόρτερ.
Καμία Ανοχή.
Διοτίμα.
Covid-19: Αλληλεγγύη Θεσσαλονίκης.
Covid19: Κανένας Μόνος/Καμία Μόνη.
Μένουμε Ενεργοί – υγεία, συλλογικότητα, αλληλεγγύη.
Θεματολογία:
Προσφυγικό ζήτημα. Εισροή προσφύγων σε Χίο και Μυτηλίνη. Συνθήκες διαβίωσης προσφύγων.
Ενάντια στον φασισμό και τον ρατσισμό.
Έμφυλη βία. Ενδοοικογενειακή βία. Βιασμοί. Γυναικοκτονία.
Εκκλήσεις για φιλοξενία ανθρώπων που το έχουν ανάγκη.
Εκκλήσεις για συμμετοχή σε δημόσιες παρεμβάσεις και εκδηλώσεις.
Ενάντια στην κυβέρνηση.
Covid-19. Εργασιακά ζητήματα. Δημόσιο σύστημα υγείας. Υπάλληλοι Σούπερ Μάρκετ. #SupportArtWorkers. «Μένουμε Σπίτι». Αυτοί που δεν έχουν σπίτι για να μείνουν; Το σπίτι δεν είναι ασφαλές για όλες. Γραμμές SOS για κακοποιημένες γυναίκες. Αιτήματα για ενίσχυση.
Οι περισσότερες αναρτήσεις γίνονται από τη Διαχειρίστρια Βούλα Τάκη.
Η ομάδα συμπεριλαμβάνει και άνδρες μέλη. Συμμετέχουν με τις δικές τους αναρτήσεις.
Περιστατικό στο Κρανίδι. Δίκη για την δολοφονία Ελένης Τοπαλούδη.
Διαδικτυακές εκδηλώσεις.
Η αλληλεγγύη είναι το όπλο μας.
Κινήματα, δράσεις σε παγκόσμια κλίμακα.
Παράθεση συμπερασμάτων
(στο βαθμό που μου επιτρέπεται μέχρι τη δεδομένη στιγμή..)
Σε καιρό κρίσης το φύλο στο προσκήνιο. Το φεμινιστικό κίνημα για χρόνια παροπλισμένο, φαίνεται να περνάει στην πρώτη γραμμή.
Πρωτοβουλία Γυναικών:
Η αλληλεγγύη μέσα από την επικοινωνία (άμεση και έμμεση).
Η αίσθηση της παρέας. Η έννοια της αδελφοσύνης.
Μαζικότητα για μεγαλύτερη δύναμη.
Καμία μόνη στην κρίση. Ο ένας για τον άλλον.
Νέα φεμινιστική τάξη πραγμάτων– Διαθεματική:
Συμπεριλαμβάνει τη ΛΟΑΤ+ κοινότητα, τους πρόσφυγες, τους μετανάστες και όλους τους κατατρεγμένους/όσες κατηγορίες υφίστανται διακρίσεις.
Οι νέες μορφές που λαμβάνει διαμορφώνουν μία μάλλον διαδικτυακή φεμινιστική οντότητα.
Βιβλιογραφία
Basu, A., 2006. Παγκοσμιοποίηση του τοπικού/τοπικοποίηση του παγκόσμιου: Χαρτογραφώντας διεθνικά κινήματα γυναικών. Στο: Α. Αθανασίου, επιμ. Φεμινιστική θεωρία και πολιτισμική κριτική. Αθήνα: Νήσος, pp. 493-508.
Αβδελά, Έ., 2011. Το φύλο στην (σε) κρίση ή τι συμβαίνει στις «γυναίκες» σε χαλεπούς καιρούς. Σύγχρονα Θέματα, Οκτώβριος – Δεκέμβριος, Τόμος 115, pp. 8-17.
Αθανασίου, Α., 2006. Εισαγωγή. Φύλο, εξουσία και υποκειμενικότητα μετά το «δεύτερο κύμα». Στο: Α. Αθανασίου, επιμ. Φεμινιστική θεωρία και πολιτισμική κριτική. Αθήνα: Νήσος, pp. 13-138.
Καναβέλη, Ε., 2016. Χαρτογράφηση του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα: Ιδεολογικοπολιτικές αναζητήσεις και η συνεισφορά του στον δημόσιο χώρο και λόγο, Αθήνα: Κέντρο γυναικείων μελετών και ερευνών Διοτίμα.
Μπαρτσίδης, Μ. & Φ. Τσιμπιρίδου, 2014. Για την επιστροφή της πολιτικής ηθικής: Παγκοσμιοτοπικά κινήματα «αξιοπρέπειας». Θέσεις, Τόμος 126, pp. 43-74.
Μιχοπούλου, Ά., 1996. Τα πρώτα βήματα της φεμινιστικής θεωρίας στην Ελλάδα και το περιοδικό Σκούπα, για το γυναικείο ζήτημα. Δίνη: Φεμινιστικό Περιοδικό, Τόμος 8.
Μπομπόλου, Λ., 2008. Φεμινισμός εσωτερικού χώρου. Ιστορίες γυναικών. Χρονικό μιας πορείας στο φεμινιστικό κίνημα (1979-2005). Αθήνα: Εκδόσεις Κουκκίδα.
Ροζάκου, Κ., 2008. «Κοινωνικότητα» και «Κοινωνία Αλληλεγγύης». Η περίπτωση ενός εθελοντικού σωματείου. Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, Δεκέμβριος, Τόμος 32, pp. 95-120.
Τσιμπιρίδου, Φ., 2004. Μετανάστες και Πολιτισμός. Σκέψεις για την εννοιολόγηση και χρήση των αναλυτικών εργαλείων στο ζήτημα της «μετανάστευσης». Στο: Δ. Χ. Μίλτος Παύλου, επιμ. Η Ελλάδα της μετανάστευσης. Κοινωνική συμμετοχή, δικαιώματα και ιδιότητα του πολίτη. . Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική, pp. 141-173.
Τσιμπιρίδου, Φ., 2009. Συσχετίζοντας τη μειονοτική με τη μεταναστευτική εμπειρία: ανάμεσα στις κυβερνοοτροπίες και στις επιστημονικές κατηγορίες. Στο: Φ. Τσιμπιρίδου, επιμ. Μειονοτικές και μεταναστευτικές εμπειρίες. Βιώνοντας την «κουλτούρα του κράτους». Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική, pp. 1-28.
Τσιμπιρίδου, Φ., 2013. «Γίγνεσθαι μειονότητα»: βιοπολιτικές, εμπειρίες επισφάλειας και μεταιχμιακή τροπικότητα. Στο: Συλλογικό, επιμ. Λόγοι, πολιτικές, ζωή τον καιρό της κρίσης. Θεσσαλονίκη: ΕΝΕΚΕΝ, pp. 85-105.
Τσιμπιρίδου, Φ., 2013. Προς μια δημιουργική κριτική του «ανθρώπινου»: εμπειρίες επισφάλειας, συμμόρφωσης και υπονόμευσης από μια τραβεστί κούρδισα φεμινίστρια καλλιτέχνη της Πόλης. Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, Τόμος 40-141 B’-Γ’, pp. 133-151.
Eirini Anthropological Journal 